فورک (Fork) در ارز دیجیتال به تغییر یا انشعاب در قوانین و کدهای شبکه بلاکچین گفته می‌شود. این تغییر می‌تواند منجر به ایجاد یک نسخه جدید از بلاکچین یا به‌روزرسانی شبکه فعلی شود.
در این مقاله چه می‌خوانیم؟
فورک در ارز دیجیتال چیست؟
بلاکچین مجموعه‌ای از قوانین مشخص دارد که همه نودها (Nodes) باید از آن پیروی کنند. اگر این قوانین تغییر کند یا گروهی از توسعه‌دهندگان تصمیم بگیرند مسیر متفاوتی بروند، بلاکچین دچار فورک می‌شود. فورک‌ها به‌نوعی مثل یک «به‌روزرسانی نرم‌افزاری» در شبکه بلاکچین هستند، اما گاهی می‌توانند منجر به ایجاد یک ارز دیجیتال کاملاً جدید شوند.
انواع فورک
در ادامه انواع فورک در ارز دیجیتال را بررسی می‌کنیم:
۱. هارد فورک (Hard Fork)
هارد فورک یک تغییر اساسی در قوانین شبکه است که با نسخه قبلی سازگار نیست. یعنی نودهایی که نرم‌افزار خود را به‌روزرسانی نکرده باشند، دیگر نمی‌توانند با شبکه تعامل داشته باشند.
از مهم‌ترین نمونه‌های هارد فورک می‌توان به ایجاد بیت‌کوین کش (BCH) از بلاکچین اصلی بیت‌کوین اشاره کرد.
۲. سافت فورک (Soft Fork)
سافت فورک تغییراتی کوچک‌تر است که همچنان با نسخه‌های قبلی سازگار باقی می‌ماند. در این حالت، نودهایی که به‌روزرسانی نکرده‌اند نیز می‌توانند در شبکه فعالیت کنند، هرچند برخی قابلیت‌های جدید را نخواهند داشت. یک نمونه سافت فورک معروف، ارتقای SegWit در بیت‌کوین بود.
چرا فورک اتفاق می‌افتد؟
فورک‌ها به دلایل مختلفی در شبکه‌های بلاکچین رخ می‌دهند و معمولاً نتیجه نیاز به تغییر یا اختلاف‌نظر در مسیر آینده یک پروژه هستند. مهم‌ترین دلایل عبارتند از:
- رفع مشکلات امنیتی: اگر در کدهای بلاکچین نقص یا حفره امنیتی پیدا شود، توسعه‌دهندگان ممکن است با ایجاد فورک، آن مشکل را برطرف کنند. این موضوع به‌خصوص در پروژه‌های بزرگ اهمیت زیادی دارد.
- افزودن قابلیت‌های جدید: بسیاری از فورک‌ها برای بهبود عملکرد شبکه ایجاد می‌شوند. برای مثال، اضافه کردن ویژگی‌هایی مثل کاهش کارمزد یا افزایش سرعت تراکنش می‌تواند نیازمند تغییر اساسی در قوانین شبکه باشد.
- اختلاف نظر بین جامعه و توسعه‌دهندگان: گاهی اعضای یک پروژه در مورد مسیر آینده با هم اختلاف دارند. بخشی از جامعه ممکن است به حفظ نسخه اصلی اعتقاد داشته باشد و گروه دیگر تغییرات جدید را ضروری بداند. در این حالت، انشعاب به وجود می‌آید و دو زنجیره جداگانه شکل می‌گیرند.
- افزایش مقیاس‌پذیری و سرعت: یکی از چالش‌های قدیمی بلاکچین، مقیاس‌پذیری است. برای حل این مشکل و افزایش سرعت پردازش تراکنش‌ها، گاهی شبکه مجبور به ایجاد فورک می‌شود. نمونه مشهور آن بیت‌کوین کش است که از بیت‌کوین منشعب شد تا مشکل کندی تراکنش‌ها را حل کند.
تاثیر فورک بر کاربران
وقتی یک فورک در شبکه بلاکچین اتفاق می‌افتد، کاربران هم به شکل مستقیم و هم غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرند. میزان این تأثیر به نوع فورک (هارد یا سافت) بستگی دارد:
- در هارد فورک‌ها: کاربران معمولا با ایجاد یک زنجیره جدید مواجه می‌شوند. در این حالت، اگر قبل از زمان فورک دارایی در کیف پول یا صرافی داشته باشند، ممکن است معادل همان مقدار در زنجیره جدید هم دریافت کنند. به‌عنوان مثال، وقتی بیت‌کوین کش (BCH) از بیت‌کوین منشعب شد، بسیاری از دارندگان بیت‌کوین معادل آن در بیت‌کوین کش هم دریافت کردند. البته این موضوع به صرافی یا کیف پول بستگی دارد که از فورک پشتیبانی کند یا نه.
- در سافت فورک‌ها: تأثیر کمتری روی کاربران وجود دارد. آن‌ها همچنان می‌توانند بدون تغییر خاصی از شبکه استفاده کنند، چون نسخه جدید با نسخه قدیمی سازگار است. فقط ممکن است برخی قابلیت‌های تازه مثل بهینه‌سازی سرعت یا کاهش کارمزد برای کاربرانی که نرم‌افزار خود را به‌روزرسانی نکرده‌اند فعال نباشد.
علاوه بر این، فورک‌ها می‌توانند اثرات روانی و قیمتی هم داشته باشند. ایجاد یک هارد فورک گاهی باعث افزایش نوسانات بازار می‌شود؛ چون معامله‌گران درباره آینده ارز اصلی و ارز منشعب‌شده دچار تردید می‌شوند. از طرف دیگر، بعضی از فورک‌ها باعث افزایش اعتماد کاربران به پروژه می‌شوند؛ زیرا نشان می‌دهد تیم توسعه‌دهنده فعال است و برای بهبود شبکه تلاش می‌کند.
مثال‌های معروف از فورک
- بیت‌کوین کش (BCH): یکی از مشهورترین هارد فورک‌ها در دنیای ارز دیجیتال است. در سال ۲۰۱۷ بخشی از جامعه بیت‌کوین بر سر مقیاس‌پذیری و افزایش حجم بلاک‌ها با توسعه‌دهندگان اختلاف پیدا کردند. نتیجه این اختلاف ایجاد بیت‌کوین کش بود؛ ارزی که بلاک‌های بزرگ‌تری داشت و هدفش افزایش سرعت تراکنش‌ها و کاهش کارمزدها بود.
- اتریوم کلاسیک (ETC): در سال ۲۰۱۶ پس از هک بزرگ پروژه DAO روی شبکه اتریوم، توسعه‌دهندگان تصمیم گرفتند تراکنش‌ها را برگردانند تا سرمایه کاربران بازگردانده شود. اما همه با این تصمیم موافق نبودند. این اختلاف باعث ایجاد دو زنجیره شد: یکی اتریوم (ETH) که تغییرات را اعمال کرد و دیگری اتریوم کلاسیک (ETC) که زنجیره اصلی بدون تغییر باقی ماند.
- لایت‌کوین (Litecoin): لایت‌کوین در ابتدا به‌عنوان یک فورک از بیت‌کوین ایجاد شد. هدف آن بهبود ویژگی‌های بیت‌کوین با تغییراتی مثل زمان تولید بلاک سریع‌تر (۲.۵ دقیقه به‌جای ۱۰ دقیقه در بیت‌کوین) و الگوریتم متفاوت استخراج بود. لایت‌کوین به‌مرور به یکی از ارزهای شناخته‌شده بازار تبدیل شد و لقب «نقره دیجیتال» در مقابل «طلای دیجیتال» بیت‌کوین را گرفت.
مزایای فورک
- نوآوری و پیشرفت: فورک‌ها به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهند قابلیت‌های جدیدی مثل افزایش سرعت تراکنش‌ها یا کاهش کارمزدها را به شبکه اضافه کنند.
- رفع مشکلات امنیتی: اگر نقص یا باگ مهمی در بلاکچین پیدا شود، فورک می‌تواند ابزار مؤثری برای برطرف کردن آن باشد.
- ایجاد پروژه‌های جدید: بسیاری از ارزهای محبوب مثل بیت‌کوین کش یا لایت‌کوین از دل فورک‌ها به وجود آمده‌اند. این یعنی فورک‌ها می‌توانند باعث تنوع و گسترش بازار شوند.
معایب فورک
- سردرگمی کاربران: وقتی یک هارد فورک منجر به ایجاد دو ارز شود، کاربران تازه‌کار ممکن است ندانند کدام زنجیره معتبرتر یا آینده‌دارتر است.
- تقسیم جامعه: اختلاف میان توسعه‌دهندگان و کاربران می‌تواند جامعه یک پروژه را به دو بخش تقسیم کند و به اعتماد کلی ضربه بزند.
- نوسانات شدید قیمت: فورک‌ها معمولاً باعث افزایش نوسانات می‌شوند. عده‌ای برای به‌دست آوردن توکن‌های جدید به بازار هجوم می‌آورند و این می‌تواند باعث افت یا جهش غیرمنطقی قیمت شود.
جمع‌بندی
فورک (Fork) در ارز دیجیتال به انشعاب یا تغییر در بلاکچین گفته می‌شود که می‌تواند به صورت سافت فورک یا هارد فورک رخ دهد. این پدیده گاهی منجر به ایجاد ارزهای جدید مانند بیت‌کوین کش یا اتریوم کلاسیک شده و نقشی مهم در رفع مشکلات، افزودن قابلیت‌ها و تکامل شبکه‌های بلاکچین دارد.