تکنولوژی ZK یا Zero Knowledge به معنای «دانش صفر» است. ZK در ارز دیجیتال به یک تکنیک ریاضی گفته می‌شود که به یک طرف اجازه می‌دهد به دیگری بگوید که اطلاعات خاصی را می‌داند، بدون اینکه آن اطلاعات را به اشتراک بگذارد.
برای درک بهتر تکنولوژی ZK با یک مثال توضیح میدهیم
فرض کنید شما می‌خواهید به من بگویید که عددی که در ذهن دارید زوج است. شما می‌توانید این کار را به روش‌های مختلفی انجام دهید، مانند اینکه عدد را به من بگویید، یا اینکه بگویید که عدد شما قابل تقسیم بر 2 است.
اما اگر می‌خواهید حریم خصوصی خود را حفظ کنید، می‌توانید از ZK استفاده کنید. در این روش، شما به من یک اثبات دانش صفر (ZK-proof) ارائه می‌دهید که نشان می‌دهد عدد شما زوج است.
این اثبات به گونه‌ای طراحی شده است که من بتوانم آن را بررسی کنم و مطمئن شوم که عدد شما زوج است، بدون اینکه شما مجبور باشید عدد خود را به من بگویید.
ارز ZK یکی از ارزهای است که از تکنولوژی Zero Knowledge استفاده میکند.
در اینجا یک مثال ساده از یک ZK-proof آورده شده است:
فرض کنید عدد شما 10 است. شما می‌توانید اثبات دانش صفر زیر را ارائه دهید:
x = 10
x / 2 = 0
این اثبات به من نشان می‌دهد که عدد شما قابل تقسیم بر 2 است، که به این معنی است که عدد شما زوج است.
من می‌توانم این اثبات را بررسی کنم با محاسبه x mod 2. اگر نتیجه 0 باشد، یعنی عدد شما زوج است.
در این مثال، اثبات دانش صفر بسیار ساده است. اما ZK می‌تواند برای اثبات اطلاعات پیچیده‌تر نیز استفاده شود.
به عنوان مثال، می‌توان از ZK برای اثبات اینکه یک تراکنش ارز دیجیتال معتبر است، بدون اینکه نیاز به انتشار اطلاعات تراکنش باشد.
این می‌تواند به بهبود حریم خصوصی و امنیت ارزهای دیجیتال کمک کند.
استفاده های تکنولوژی ZK در ارز دیجیتال
مقیاس‌پذیری
یکی از چالش‌های اصلی ارزهای دیجیتال، مقیاس‌پذیری است. شبکه‌های بلاک چین مانند بیت کوین و اتریوم، با افزایش تعداد تراکنش‌ها، دچار کندی و افزایش کارمزد می‌شوند.
ZK می‌تواند با انجام محاسبات خارج از زنجیره (off-chain) و تنها ارسال داده‌های نهایی به زنجیره، به بهبود مقیاس‌پذیری کمک کند.
حریم خصوصی
در ارزهای دیجیتال سنتی، اطلاعات تراکنش‌ها مانند آدرس فرستنده، آدرس گیرنده و مبلغ تراکنش، در زنجیره عمومی ثبت می‌شوند. این امر می‌تواند منجر به نقض حریم خصوصی کاربران شود.
ZK می‌تواند با مخفی نگه داشتن اطلاعات تراکنش‌ها، به بهبود حریم خصوصی کمک کند.
امنیت
ZK می‌تواند با ایجاد اثبات‌های دانش صفر برای تایید تراکنش‌ها، به امنیت شبکه کمک کند.
اثبات‌های دانش صفر به نوعی تضمین می‌دهند که یک تراکنش معتبر است، بدون اینکه نیاز به انتشار اطلاعات تراکنش‌ها باشد.
کاربردهای ZK در ارز دیجیتال
ZK در ارز دیجیتال کاربردهای مختلفی دارد. برخی از کاربردهای رایج ZK عبارتند از:
- رول آپ‌ها (Rollups): رول آپ‌ها نوعی راهکار مقیاس‌پذیری هستند که از ZK برای انجام محاسبات خارج از زنجیره استفاده می‌کنند.
- ارزهای دیجیتال محرمانه (Privacy Coins): ارزهای دیجیتال محرمانه از ZK برای مخفی نگه داشتن اطلاعات تراکنش‌ها استفاده می‌کنند.
- قراردادهای هوشمند محرمانه (Confidential Smart Contracts): قراردادهای هوشمند محرمانه از ZK برای مخفی نگه داشتن اطلاعات قراردادها استفاده می‌کنند.
- پل‌های زنجیره‌ای (Cross-Chain Bridges): پل‌های زنجیره‌ای از ZK برای انتقال دارایی‌ها بین زنجیره‌های مختلف استفاده می‌کنند.
آینده ZK در ارز دیجیتال
ZK یک فناوری نوظهور با پتانسیل زیادی برای بهبود ارزهای دیجیتال است. ZK به عنوان یک راهکار مقیاس‌پذیری، می‌تواند به کاهش هزینه و افزایش سرعت تراکنش‌ها کمک کند. ZK همچنین می‌تواند برای بهبود حریم خصوصی و امنیت ارزهای دیجیتال استفاده شود.
با توجه به مزایای ZK، انتظار می‌رود که این فناوری در سال‌های آینده به طور گسترده‌تری در ارزهای دیجیتال مورد استفاده قرار گیرد.
انواع ZK در ارز دیجیتال
انواع ZK در ارز دیجیتال بر اساس روش‌های مختلفی که برای ایجاد اثبات‌های دانش صفر استفاده می‌کنند، طبقه‌بندی می‌شوند. برخی از انواع رایج ZK در ارز دیجیتال عبارتند از:
- ZK-SNARKs: ZK-SNARKs (Zero-Knowledge Succinct Non-Interactive Argument of Knowledge) یک نوع اثبات دانش صفر است که به کاربران اجازه می‌دهد تا ادعاهایی را بدون ارائه هیچ مدرکی به اثبات برسانند. ZK-SNARKs می‌توانند برای بهبود حریم خصوصی و مقیاس‌پذیری ارزهای دیجیتال استفاده شوند.
- ZK-STARKS: ZK-STARKS (Zero-Knowledge Scalable Transparent Argument of Knowledge) یک نوع اثبات دانش صفر است که مشابه ZK-SNARKs است، اما نسبت به آن‌ها کارآمدتر است. ZK-STARKS می‌توانند برای بهبود مقیاس‌پذیری ارزهای دیجیتال استفاده شوند.
- ZK-Proving Systems: ZK-Proving Systems (Zero-Knowledge Proving Systems) یک نوع اثبات دانش صفر است که به کاربران اجازه می‌دهد تا ادعاهایی را با ارائه مدارک به اثبات برسانند. ZK-Proving Systems می‌توانند برای بهبود حریم خصوصی و امنیت ارزهای دیجیتال استفاده شوند.
در اینجا یک جدول خلاصه‌ای از انواع ZK در ارز دیجیتال آورده شده است:
|
نوع |
ویژگی‌ها |
کاربردها |
|
ZK-SNARKs |
کارآمد، مخفی |
حریم خصوصی، مقیاس‌پذیری |
|
ZK-STARKS |
کارآمدتر از ZK-SNARKs |
مقیاس‌پذیری |
|
ZK-Proving Systems |
قابل انعطاف‌پذیری |
حریم خصوصی، امنیت |
ZK-SNARKs
ZK-SNARKs یک نوع اثبات دانش صفر است که به کاربران اجازه می‌دهد تا ادعاهایی را بدون ارائه هیچ مدرکی به اثبات برسانند. ZK-SNARKs می‌توانند برای بهبود حریم خصوصی و مقیاس‌پذیری ارزهای دیجیتال استفاده شوند.
در ارزهای دیجیتال، ZK-SNARKs می‌توانند برای مخفی نگه داشتن اطلاعات تراکنش‌ها مانند آدرس‌های فرستنده و گیرنده و مبلغ تراکنش استفاده شوند. این امر می‌تواند به بهبود حریم خصوصی کاربران کمک کند.
علاوه بر این، ZK-SNARKs می‌توانند برای بهبود مقیاس‌پذیری ارزهای دیجیتال استفاده شوند. به عنوان مثال، ZK-SNARKs می‌توانند برای انجام محاسبات خارج از زنجیره استفاده شوند. این امر می‌تواند به کاهش ترافیک شبکه و بهبود سرعت تراکنش‌ها کمک کند.
ZK-STARKS
ZK-STARKS یک نوع اثبات دانش صفر است که مشابه ZK-SNARKs است، اما نسبت به آن‌ها کارآمدتر است. ZK-STARKS می‌توانند برای بهبود مقیاس‌پذیری ارزهای دیجیتال استفاده شوند.
در ارزهای دیجیتال، ZK-STARKS می‌توانند برای انجام محاسبات خارج از زنجیره استفاده شوند. این امر می‌تواند به کاهش ترافیک شبکه و بهبود سرعت تراکنش‌ها کمک کند.
ZK-Proving Systems
ZK-Proving Systems یک نوع اثبات دانش صفر است که به کاربران اجازه می‌دهد تا ادعاهایی را با ارائه مدارک به اثبات برسانند. ZK-Proving Systems می‌توانند برای بهبود حریم خصوصی و امنیت ارزهای دیجیتال استفاده شوند.
در ارزهای دیجیتال، ZK-Proving Systems می‌توانند برای مخفی نگه داشتن اطلاعات تراکنش‌ها مانند آدرس‌های فرستنده و گیرنده و مبلغ تراکنش استفاده شوند. این امر می‌تواند به بهبود حریم خصوصی کاربران کمک کند.
علاوه بر این، ZK-Proving Systems می‌توانند برای بهبود امنیت ارزهای دیجیتال استفاده شوند. به عنوان مثال، ZK-Proving Systems می‌توانند برای تایید هویت کاربران و محافظت از شبکه در برابر حملات استفاده شوند.
در پایان، می‌توان گفت که انواع مختلفی از ZK در ارز دیجیتال وجود دارند که می‌توانند برای بهبود حریم خصوصی، مقیاس‌پذیری و امنیت ارزهای دیجیتال استفاده شوند. با پیشرفت فناوری، انتظار می‌رود که انواع جدیدی از ZK برای ارزهای دیجیتال توسعه یابند.
پروژه‌های که از تکنولوژي ZK استفاده می‌کنند
تعداد زیادی پروژه ارز دیجیتال وجود دارند که از ZK استفاده می‌کنند. برخی از پروژه‌های برجسته عبارتند از:
رول آپ‌ها (Rollups)
رول آپ‌ها نوعی راهکار مقیاس‌پذیری هستند که از ZK برای انجام محاسبات خارج از زنجیره استفاده می‌کنند. برخی از پروژه‌های رول آپ که از ZK استفاده می‌کنند عبارتند از:
- ZKSync
- Optimism
- Arbitrum
ارزهای دیجیتال محرمانه (Privacy Coins)
ارزهای دیجیتال محرمانه از ZK برای مخفی نگه داشتن اطلاعات تراکنش‌ها استفاده می‌کنند. برخی از ارزهای دیجیتال محرمانه که از ZK استفاده می‌کنند عبارتند از:
- Zcash
- Monero
- Secret Network
قراردادهای هوشمند محرمانه (Confidential Smart Contracts)
قراردادهای هوشمند محرمانه از ZK برای مخفی نگه داشتن اطلاعات قراردادها استفاده می‌کنند. برخی از پروژه‌های قراردادهای هوشمند محرمانه که از ZK استفاده می‌کنند عبارتند از:
- Zcash
- Secret Network
- Confidential Ethereum
پل‌های زنجیره‌ای (Cross-Chain Bridges)
پل‌های زنجیره‌ای از ZK برای انتقال دارایی‌ها بین زنجیره‌های مختلف استفاده می‌کنند. برخی از پروژه‌های پل‌های زنجیره‌ای که از ZK استفاده می‌کنند عبارتند از:
- ZKSwap
- Hop
- Connext
علاوه بر این پروژه‌ها، پروژه‌های دیگری نیز وجود دارند که از ZK برای کاربردهای مختلفی مانند رای‌گیری، مدیریت هویت و ذخیره‌سازی داده‌ها استفاده می‌کنند.
